Zelfmoord komt in de beste families voor, ook in die van mij. Zelfmoord confronteert nabestaanden ongevraagd en vaak totaal onverwacht met pijnlijke, dwingende vragen. Waarom? Was dit te voorkomen geweest? Was mijn liefde niet sterk genoeg om in leven te blijven? Om zelfdoding beter te begrijpen raad ik het boek Door eigen hand van Joost Zwagerman aan. Een fel en liefdevol pleidooi voor nabestanden. Des te wranger en niet te bevatten is het bericht dat de schrijver gisteren zelf een einde aan zijn leven heeft gemaakt.

Dat nieuws is keihard aangekomen. Zwagerman is een bijzonder veelzijdig schrijver en enthousiast verteller. Dat hij leed aan het leven was hem in openbare optredens, onder andere bij #DWDD, nauwelijks aan te zien. Zijn directe omgeving weet ongetwijfeld beter… De dood van Zwagerman laat zijn fans, vrienden en familie met een enorme leegte achter. Een leegte die zich vult met speculaties, ingegeven door onmacht en ontzetting. Hij was mijn nabestaande-specialist.

Ik heb vanwege een groot, persoonlijk verlies veel troost geput uit zijn boek Door eigen hand, een uitgave van De Arbeiderspers (2005). Zwagerman sprak voor dat boek vijf schrijvers die als nabestaanden hun verhaal vertellen. Zwagerman schreef  dit boek over zelfmoord in een poging om iets van ‘die idioten’ – citaat komt van hem – te begrijpen, maar hij moet uiteindelijk erkennen dat hem dit niet is gelukt. Waar hij wel geweldig goed in slaagt, is dat de lezer zich herkent in de vragen van andere nabestaanden. Zwagerman haalt veelvuldig een uitspraak aan van de Engelse schrijver A. Alvarez: ‘Iemand die besloten heeft zelfmoord te plegen gaat een afgesloten, voor anderen ontoegankelijke (…) wereld binnen waar elk detail klopt en elke gebeurtenis zijn besluit versterkt. Ook met onze achteraf geformuleerde antwoorden op de waaromvraag blijft die andere wereld ontoegankelijk’.

Nog een stukje uit het boek: ‘Voor nabestaanden kan het belangrijk zijn om enig houvast te hebben aan een bepaalde mate van onbegrip. Onbegrip is in dit verband geen schande en ook geen blijk van egoïsme of onvermogen. Voor sommige nabestaanden kan onbegrip fungeren als weermiddel’, aldus Zwagerman.Rond zijn eigen, zelfverkozen dood, resoneren in mijn hoofd op dit moment vooral de volgende woorden: ‘Doen wij de zelfmoordenaar – lees Joost Zwagerman – recht door zijn daad te omschrijven als de verlossing van zichzelf? En zo ja, hoe zou de zelfverkozen dood dan moeten heten? Zelfverlossing? Of verleent die typering aan de daad een onterechte romantisering?’

Rust zacht beste schrijver. Dankjewel voor al je mooie boeken, optredens en gedachten.