Die woorden zijn van Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Nederlands politicus, socialist en geestelijk vader van Hans Spekman, Diederik Samsom en Wouter Bos (PvdA). In het Leger des Heils museum in Amsterdam ligt een boekje dat Nieuwenhuis al in 1891 schreef, getiteld: ‘Generaal’ Booth van het Heilsleger en zijn ‘plan’. Ik vond begin dit jaar een exemplaar in het Utrechts Archief.

De tekst van Domela stemt tot nadenken. De leestekens verraden waar hij staat: lijnrecht tegenover William Booth, stichter van het Leger. Diezelfde Booth heeft enkele maanden daarvoor een blauwdruk voor een betere samenleving gepubliceerd. Dat boek ‘In darkest England and the way out’, heeft Domela Nieuwenhuis aandachtig gelezen. Hij noteert: ‘De analyse van Booth is juist, maar de oplossing is slecht. Het Leger des Heils plakt pleisters en lost de problemen niet op’.

Alvorens daar bij stil te staan even aandacht voor de opgang van het Leger, rond 1890. Nieuwenhuis schrijft er het volgende over. ‘De kerkelijke godsdienstigheid heeft alle aantrekkelijkheid over het volk verloren. De predikanten laten zich voor het merendeel niets gelegen liggen aan de armen. En daar komt dit Heilsleger. Het daalt af tot in de donkerste schuilhoeken. Het stoot niet de gevallende terug, integendeel, het tracht hen op te heffen uit de poel van ellende. En wat is het resultaat? Een volslagen fiasco. Booth is de held van de dag, de vriend van machtigen en de hoop voor velen, maar hij is geenszins de man die ons een stap verder brengt. Booth verlicht de ellende, maar heft ze niet op. Hij dringt niet door tot de wortel van het kwaad. Vandaar de steun die hij ondervindt van de rijken. Zij hopen in hem een medewerker te hebben gevonden die een struikelblok op de weg zal leggen om die gang (van het kapitalisme – red) te vertragen’.

Wat er dan wel moet gebeuren? Daar laat de sociaal-anarchist Nieuwenhuis geen misverstand over bestaan: ‘Men moet een maatschappij in het leven roepen waarin geen plaats is voor armoede. De godsdienst kan die beterschap niet brengen. Alleen het socialisme kan redding brengen. Noch Booth, noch iemand anders – hetzij paus of keizer – kan dit veranderen’.

Het socialisme heeft zijn glans en impact verloren, dus daar parkeren we Nieuwenhuis even. Maar heeft hij een punt door te stellen: het Leger plakt pleisters? En zo ja, wat is daar mis mee? Ik ben benieuwd naar wat u daarvan vindt. Is de boodschap van Domela achterhaald, of stemt zijn tekst (nog) tot nadenken?